De Sallandse Heuvelrug laat een grote verscheidenheid aan bossen zien. Bijna alle bos groeit buiten het bereik van het grondwater en is dus afhankelijk van ‘hangend water’. Rond de Sprengenberg is aan de regelmatige beplanting goed te zien dat de bossen zijn aangelegd.
Op de hoge, droge zandgronden is tot aan het eind van de vorige eeuw vooral grove den aangeplant, en in de laatste tientallen jaren ook veel lariks en douglasspar. Door de spontane opslag van berk, eik en beuk in de naaldbossen, heeft zich gemengd bos gevormd. De opener loofbossen hebben een struiklaag met lijsterbes en sporkehout of vuilboom.
Plaatselijk komt rododendron massaal voor. Deze heester is aan de voet van de Sprengerberg jarenlang gekweekt en heeft zich ook in de omgeving van de voormalige kwekerij verspreid. Onder de struiklaag groeit een zeer gevarieerde kruidlaag met zeldzame plantensoorten als salomonszegel en dalkruid. Kenmerkend is ook het voorkomen van blauwe- en rode bosbes, en - op de overgang van bos naar heide - vossenbes. Een soort die in de winter voor het korhoen, maar ook voor veel andere besseneters van groot belang is.
Met name aan de westkant van het gebied bevindt zich een aantal vennen die in het recente verleden door Natuurmonumenten zijn hersteld. Zoals de Fazantenweide, een gebiedje dat ook voor publiek te zien is vanaf de wandelpaden. Andere vennen zijn vanwege hun kwetsbaarheid niet toegankelijk.
In 1996 heeft Natuurmonumenten een perceel grasland van 3 hectare, de Fazantenwei, ingericht als leefgebied voor amfibieën als heikikker en kamsalamander.Van het grasland is een flinke laag afgegraven, waardoor een veel natter terrein is ontstaan. Doordat er nu het hele jaar water staat, profiteren ook vogels en zoogdieren als de das en ree ervan. De rode lijstsoorten kamsalamander en heikikker komen in deze afgraving veel voor.
Daarnaast komen ook meer algemene soorten zoals padden, de groene kikker en de kleine watersalamander voor. Meerkoet, dodaars en blauwe reiger zijn hier ook vaak aanwezig. Diverse soorten pionierplanten als zonnedauw en moeraswolfsklauw zijn hier weer gevonden. De Schotse hooglanders zoeken in de zomer vaak verkoeling in het water. De plas is voldoende diep om altijd water te houden, ondanks het feit dat het waterpeil de afgelopen eeuw hier wel bijna een meter is gezakt.
Ook komen er enkele vennetjes op de Sprengenberg voor zoals de Eendenplas en de kleine plas. Dit zijn zure wateren, vooral van belang voor diverse soorten libellen en de heidekikker. Voor andere amfibiesoorten zijn deze vennen te zuur. Ze liggen buiten de paden en zijn niet te bezichtigen. Ook bevindt zich nog een hellinghoogveentje in het gebied. Vanwege de kwetsbaarheid is dit gebied niet toegankelijk.
