De nachtzwaluw, een vogel die in Nederland vooral in het midden, oosten en zuiden van ons land voorkomt. De Veluwe, Noord-Brabant en Noord-Limburg nemen een groot deel van de landelijke populatie voor hun rekening. Maar ook op de Sallandse Heuvelrug en op de Borkeld nemen de aantallen nachtzwaluwen toe. De populatie nachtzwaluwen nam sinds de Tweede Wereldoorlog af, onder andere door ontginning van broedgebieden. In de jaren ’70 en ’80 was er nog een heel kleine populatie over in Nederland. Vanwege de eerder genoemde oorzaak, maar ook door kleine of geïsoleerd liggende heidevelden. Echter, de laatste twintig jaar gaat het weer beter met de nachtzwaluw. Die opleving heeft deels te maken met selectieve boskap en andere vormen van heideherstel die tot vergroting van broedmogelijkheden voor de nachtzwaluw leiden.

Inventariseren van de nachtzwaluw

Op dit moment worden op de Sallandse Heuvelrug de territoria van de nachtzwaluw geïnventariseerd door leden van de Vogelwerkgroep Midden Overijssel. Gedurende een drietal avonden eind juni, begin juli worden er op meerdere telplaatsen tellingen verricht. Aan de hand van het luisteren naar zang (het ratelen), de roep (een paddengeluid) en vleugelklappen worden waarnemingen gedaan. Natuurlijk kunnen er ook visuele waarnemingen worden gedaan. De waarnemingen worden na afloop van de drie telavonden met behulp van een computerprogramma geanalyseerd en aan de hand daarvan wordt het aantal territoria van de nachtzwaluw geteld. Vorig jaar waren er 102 territoria op de Sallandse Heuvelrug, waarmee het tot de top van de leefgebieden in Overijssel behoort.

Een geluidsopname van de zang van een nachtzwaluw. Opname gemaakt in 2012 op de Sprengenberg door Leo Kemper.

Onze ‘mysterieuze snorder’ leeft doorgaans op droge en halfopen terreinen. Doorgaans, want wetten bestaan niet in de natuur. Onlangs kwamen collega Bas en ik er met de Junior Rangers van de Sallandse Heuvelrug tijdens een excursie één tegen, broedend. Aan de rand van de kort gemaaide heide. We hadden de broedende vogel niet opgemerkt als deze niet was opgevlogen en daarmee de eieren even onbewaakt achterliet. Op de onderstaande foto, die Bas snel maakte voor we doorliepen, kun je duidelijk zien dat nachtzwaluwen geen nest bouwen, maar gewoon op de grond broeden. Soms tussen een paar dode takken of nabij een vliegden. De boom dient dan als schuil- en zangplaats. Ze vertrouwen op hun goede camouflage!

Hoopje bladeren

De nachtzwaluw is in ons land een soort met een duidelijke voorkeur voor de randgebieden van bos en open terreinen, zoals heide en zandvlaktes. De vogel laat zijn onvergetelijk ratelend geluid maar een aantal maanden in het jaar in de avondschemer horen. Hij valt vanwege zijn schutkleur amper op en lijkt net een hoopje bladeren. Mocht je het geluk hebben de vliegensvlugge vogel te zien, dan vergeet je de eigenaardige vlucht nooit.

Leefgebied

De nachtzwaluw is vooral te vinden op de heide van Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug; met name de randen van de heide hebben zijn voorkeur. De soort blijft afhankelijk van het voedselaanbod maar enkele maanden in ons land, alleen tijdens het broedseizoen van mei tot augustus.